ANSİKLOPEDİM.com
Türk Mûsikîsi'nde Notanın Tarihçesi
Türk Mûsikîsi'nde Notanın Tarihçesi
Türk Mûsikîsi'nin öğretim ve aktarımında yüzyıllar boyunca adına "meşk" denilen bir sistem kullanılmıştır . Çeşitli avantajlarının yanında önemli sakıncaları da bulunan bu sistemde öğrenci , öğreticinin karşısına oturup , onun söylediklerini , yaptıklarını ve gösterdiklerini dikkatle izler; anlayıp özümsedikten sonra taklit ederek tekrarlar . Öğretici ise bu tekrarlar esnâsında gerekli uyarıları yaparak yanlışları düzeltir . Mûsikî kuramı , icrâ teknikleri ve repertuarın beraberce verildiği bu sistemde aslâ nota kullanılmaz . Öğrenci , kendisine aktarılanların tümünü ezberlemek ve hâfızasında tutmakla yükümlüdür .
Kindî'nin "Risâle fî khubr te'lifi'l-elhân" ından bir sayfa ( Kendi el yazısı )
T ürkler'in İslamiyeti kabulü ile birlikte tanıştıkları Arap alfabesi , beraberinde Kindî notasını da getirdi . 10 . yüzyılın ilk yarısında yaşamış olan büyük Türk bilgin1 Fârâbî , Kindî'nin Ebced notasını kullanmıştır .
Aynı dönemlerde Kuzey Çin'de yaşayan Hıtay Türklerinin adına "Ayalgu" dedikleri kendilerine has bir nota yazısı geliştirip kullandıklarını eski kaynaklardan öğreniyoruz .
Türk müzikologları , Kindi tarafından icad edilen Ebced notasını tarih içinde geliştirmişlerdir . 13 . yüzyıl Türk Musikisi nazariyatçıları Kutbüddîn Şirâzî ( 1236-1311 ) , Dürretü't-Tâc'ında; Safiyüddîn Urmevî ( 1225?-1294 ) , Şerefiyye ve Kitâbü'l-Edvâr'ında; Abdülkâdir Merâgî ( 1360?-1425 ) , Cami'ü'l-Elhân'ında Türk Mûsikîsine uygulamak üzere bu notayı geliştirerek kullanmışlardı .
Abdülkadir Merâgî'nin Makâsidü'l-Elhân'nından bir sayfa ( kendi el yazısı )
Safiyüddin'in Kitabü'l-Edvâr'ında yer alan Nevrûz Remel Beste bugün elimizdeki Türk Mûsikîsi eserlerinin en eskisidir . Daha sonraları Abdülkâdir Merâgî tarafından yazılmış bir nota mecmuâsı olan Kenzü'l-Elhân , maalesef kaybolmuştur .
Safiyüddîn'in Kitabü'l-Edvâr'ından Nevrûz Remel Beste
Yukarıda sözü geçen Ortaçağ Türk müzikologlarının kullandıkları Ebced notasında her harf veya harf gurubu , bir sese karşılık gelmektedir . Seslerin uzatılma kıymetleri ise harflerin altına konulan rakamlarla gösterilir . Klâsik Ebced adı verilen bu sistemde sesleri gösteren harfler aşağıdaki gibidir :
Safiyüddin Urmevî'nin Ebced Nota Alfabesi
Yegâh
K . Nim Hisar
K . Hisar
H . Aşiran
A . Aşiran
Irak
Geveşt
Rast
N . Zirgüle
Zirgüle
Dügâh
Kürdî
Segâh
Bûselik
Çargâh
N . Hicaz
Hicaz
Nevâ
N . Hisar
Hisar
Hüseynî
Acem
Evc
Mâhur
Gerdâniye
N . Şehnaz
Şehnaz
Muhayyer
Sünbüle
T . Segâh
T . Bûselik
T . Çargâh
T . Nim Hicaz
T . Hicaz
T . Nevâ
T . N . Hisar
T . Hisar
T . Hüseynî
Galata Mevlevîhânesi Şeyhi ünlü neyzen -hattâ neyzenlerin kutbu manasında Kutb-ı Nâyî ünvanıyla anılan Osman Dede ( 1652?-1730 ) de bir çeşit Ebced notası geliştirmiştir . Bu nota sisteminin , kendisi de bir mûsikişinas olan Sultan 2 . Mustafa Devri'nde ( l695-1703 ) meydana getirildiği sanılmaktadır .
Ebced notasına bir örnek . Diğer Ebced notasına oldukça yakın olan bu sistemde sesleri gösteren harfler ( Ebced , hevvez , huttî . . gibi bir sıra gözetmeksizin ) perde isimlerinden alınmıştır . Bu sistemde sesleri gösteren harfler aşağıdaki gibidir :
Nâyî Osman Dede'nin Nota Alfabesi
Yegâh
Aşiran
A . Aşiran
Irak
Geveşt
Rast
Zengüle
Dügâh
Kürdî
Segâh
Bûselik
Çargâh
Sabâ
Hicaz
Nevâ
Şûrî
Hisar
Hüseynî
Acem
Evc
Mâhur
Gerdâniye
Şehnaz
Muhayyer
Sünbüle
T . Segâh
Tiz Bûselik
T . Çargâh
T . Sabâ
T . Hicaz
Tiz Nevâ
T . Şûrî
Tiz Hisar
T . Hüseyni
Polonya asıllı Ali Ufkî -veya Ufûkî -Bey ( Albert Bobowski 1610-1675? ) , 1650 yılında yazdığı "Mecmua-i Sâz ü Söz" adlı eserinde sağdan sola doğru yazılan özel bir Batı Müziği nota sistemiyle 150 kadar eser yazarak ( türkü , varsağı ve yelteme ) yayınlamıştır . Bu eser , Batı notasının Türk Müziğinde kullanıldığı ilk örnek olmuştur .
Ali Ufkî'nin Mecmua-ı Sâz ü Söz'ünden bir sayfa . ( Kendi el yazısı )
Osman Dede ile aynı yıllarda yaşayan Boğdan Prensi Demetrius Cantemir ( Kantemiroğlu 1673-1723 ) da kısaca "Kantemiroğlu Edvârı" diye bilinen , "Kitâb-ı ilmi'l-Mûsikî alâ vechi'l Hurûfat -İşaret-i Perdehâ-yi Mûsikî" adıyla yayınladığı eserinde yeni geliştirdiği yazım sistemini tanıtmıştır . 1693 yılında Sultan 2 . Mahmud'a sunduğu bu eser iki bölümden oluşmakta; birinci bölümde makam , usûl ve perdelere ait bilgiler; ikinci bölümde ise 300'ü aşkın peşrev ve 40 kadar sazsemâîsi yer almaktadır . 18 . yüzyıl ortalarında yaşayan ve Kevserî Dede olarak tanınan Neyzen Mustafa Kevserî Efendi , "Kevserî Mecmuası" adlı eserinde bu yazım sistemiyle ( Kantemiroğlu notasıyla ) 160 kadar eser kaydetmiştir .
Kantemiroğlu Edvâr'ından İbrahim Ağa'nın Irak Sazsemâîsi .
Bu sistemde sesleri gösteren işaretler şöyledir :
Kantemiroğlu'nun Nota Alfabesi
Yegâh H . Aşîran A . Aşîran Irak Rehâvî
Rast Zengüle Dügâh Nihavend Segâh
Bûselik Çargâh Sabâ Uzzâl Neva
Bayâtî Hisar Hüseynî Acem Evc
Mâhur Gerdâniye Şehnaz Muhayyer Sünbüle
Tiz Segâh Tiz Bûselik Tiz Çargâh Tiz Sabâ Tiz Nevâ
Tiz Bayâtî Tiz Hüseynî
Yenikapı Mevlevîhanesi Şeyhi Nâsır Abdülbâki Dede de ( 1765-1821 ) , aynı zamanda büyük bir bestekar olan Sultan 3 . Selim Dönemi'nde ( 1789-1807 ) ve onun isteği üzerine dedesi Osman Dede'nin yazım sistemini geliştirerek meydana getirdiği yeni sistemi "Tahririyye-Tahrir-i Fi'l-Mûsikî" adıyla Sultan'a sunmuştur . 3 . Selim tarafından terkib edilen Sûzidilârâ makamından , yine sultanın bestelediği Mevlevî Âyini , Peşrev ve Saz semâîsi ile Seyyid Ahmed Ağa'nın bestelediği Peşrev olmak üzere dört eserin yazımıyla örneklenen bu sistem , benzerleri içinde en mükemmel olanıdır . Bu sistemde sesleri gösteren harfler ise aşağıdaki gibidir :
Nâsır Abdülbâki Dede'nin Nota Alfabesi
Yegâh P . Bayâtî
P . Hisar
Aşiran
A . Aşiran
Irak
Geveşt
Rast
Şûri
Zengüle
Dügâh
Kürdî
Segâh
Bûselik
Çargâh
Sabâ
Hicaz
Nevâ
Beyâtî
Hisar
Hüseynî
Acem
Evc
Mâhur
Gerdâniye
Şehnaz
Muhayyer
Sünbüle
T . Segâh
Tiz Bûselik
T . Çargâh
T . Sabâ
T . Hicaz
T . Nevâ
Tiz Bayâtî
T . N . Hisar
T . Hüseyni
Ermeni asıllı bir müzikolog olan Hamparsum Limonciyan da ( 1768-1839 ) Nâsır Abdülbâkî Dede ile aynı dönemde yine Sultan 3 . Selim'in isteği üzerine bir nota yazım sistemi geliştirmiştir . Bestekârlar ve icrâcılar tarafından çok ilgi gösterilen bu sistem son zamanlara kadar yoğunlukla kullanılmıştır . Günümüzde dahi bilinen ve kullanılan bu sistem , Ortaçağ Avrupası'nda kilise ve manastırlarda müzik yapılırken ezginin iniş-çıkışlarını göstermek amacıyla güftelerin üzerlerine konulan işaretlere ( neum ) benzeyen 7 işaret üzerine kurulmuştur .
Hamparsum Nota Alfabesi
Hamparsum Nota alfabesi ile yazılmış bir örnek eser .
1886 yılında "Nota Muallimi" adıyla bir kitap yayınlayan Notacı Hacı Emin Efendi ( 1845-1907 ) , bu kitabıyla Batı notasının Türk müzisyenlerce tanınmasını sağladı . 400 kadar eseri Batı notasıyla yayınlayan Hacı Emin Efendi , bugünkü kullandığımız sistemin öncüsü olmuştur . Son dönemin önemli müzikologlarından Rauf Yektâ Bey ( 1871-1935 ) , 1919 yılında "Türk Notasıyla Kıraat-ı Mûsikî Dersleri" adıyla bir kitap yayınladı . Eski Ebced sistemine dayanan ancak bir sekizlide 24 perdenin sembollerine yer verilen bu sistemle Türk Müziği'nin tüm nota ihtiyacının giderileceğine inanıyordu . Kendi bestelediği Yegâh Mevlevî Âyini'ni "Türk Notası" adını verdiği bu sistemle yayınladıysa da sistem , devrin müzisyenleri tarafından benimsenmemiştir . Son olarak Mustafa Nezihi Albayrak ( 1871-1964 ) , "Yıldırım Sistem" adını verdiği stenografiye benzer bir nota yazım sistemi geliştirmiş ve sistemini "İstenografik Mustafa Nezihi Albayrak Notası" adıyla yayınlamıştır . Batı ve Hamparsum notasını çok iyi bilen Albayrak , sisteminin çok kolay ve kullanışlı olduğunu iddia etmekteydi , ancak bu sistem de benimsenmemiştir .
Kategori: Müzik | Etiket: türk müsikisi notanın tarihçesi,Kaynak:
KAYNAKLAR :
Hazırlayan : Timuçin Çevikoğlu - Hat : Ali Tutan
vuhuv.com.tr
Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.
vuhuv.com.tr