Türk Musıkisi ( Türk Sanat Müziği )
Türk Musıkisi ( Türk Sanat Müziği ) Osmanlı Öncesi Türk Musıkisine Genel Bakış
1 . Acem Peşrevi
Elimizdeki verilere göre İlk Ortaçağdan Safiyüddin Urmevi ( 1237-1294 ) hakkında biraz bilgi var ise de beste olarak Nevruz/Remel beste ile Bayati Peşrevi olarak anılan ve haddizatında peşrev vasıfları taşımayan bir güftesiz eser bulunmaktadır . Osmanlı Devleti Kurulşuş Zamanlarındaki Türk Musıkisine Genel Bakış
1 . Acem İlâhi ( Çalabım bir şar yaratmış )
Ortaçağın çok önemli bir âlimi olan Şükrullah ( 1388-1470? ) ın bestekâr olduğu henüz bilinmiyor . Fakat Türk musikisi üzerine yaptığı çalışmalardan onun müzikoloji alanında yetkili kişiliği anlaşılmaktadır . Şükrullah , “Terceme-i Kitabül Edvar” adı ile Safiyüddünin çon ünlü “Kitabül-Edvar” eserini Türkçeye tercüme etmiştir .
1 . Neva / Fahte Peşrevi
Türk musikisinin gelişimi Osmanlılığın sanata meyli , yatkınlığı ve emeği ile vücut bulmuştur . Bu muhteşem musikinin içinde 36 Osmanlı Padişahından 10u bilfiil musiki ile uğraşanların dışında bazı şehzadeler ve sultanların da musikide çalışmalar ve değerli eserler yarattığı görülür . Bu 10 Padişahın dışında musikiyi ve müntesiplerini destekleyen Padişahlar da bulunmaktadır .
1 . II . Bayezid ( 1481-1512 )
Geleneksel Türk Sanat Musıkisi
a ) Cami musikisi ( Şeri musiki )
Dünyasal Musikiler:
a ) Mehter Musikisi ( Kaba saz , açık hava musıkisi )
( 1520 öncesi ) için bilgimiz pek azdır: Selçuklular ( 1071-1308 ) zamanından kalma belgeden ancak birkaç musıkinin adını ve çalgılarını öğrenmekteyiz . XIII . Yüzyıl mutasavvıflarından Taptuk Emrenin altı telli bir çalgı olan şeştâ , Mevlâna Celâleddin ile oğlu Veled Çelebinin rebab çaldıkları bir söylenti olarak bilinmektedir .
1-acem asiran : Türk musikisinde kullanılan şed makamlarından biridir . bu makam çargah makamının acem-aşiran perdesi üzerine nakledilmiş şeklidir . 2-Acemi-Kurdi: Türk musikisinde kullanılan mürekkep/15 bir makamdır . acem makamını teşkil eden acem-aşiran ve uşşak makamları dizilerinin pest tarafına bir kürdi dörtlüsünün katılmasıyla meydana getirilmiştir . makamın melodik seyrinden önce acem makamının , sonra da kürdi dörtlüsüyle kürdi makamının özelliklerini gösterir3-Acemi-Puselik: Tahminen iki asırlık bir mürekkep/15 makamdır . acem mürekkebine , bir puselik beşlisi eklenmesinden doğmuştur . bütün puselikli mürekkep makamlar gibi la-dügah perdesinde durur; puselik beşlisini inici bir şekilde icra ederek karar verir . acem'de olduğu gibi burada da güçlü perdesi bilhassa re-nevadır . donanıma acem gibi si için bir koma bemolü konulur; gerekirse nota içinde acem'deki gibi si bekar ve si küçük mücenneb bemolü , puselik için ise sadece si bekar ilave olunur . 4-Araban: şedaraban makamının bir sekizli tiz şeklidir . yani şedaraban gibi yegah'da değil , neva perdesinde kalır; tabiatıyla ayrıca bir makam olarak kabul edilmesine imkan yoktur . 5-Araban-Kurdi :kürdi dörtlüsü eklenmesiden mürekkep/15 bir makamdır . beyati-araban gibi si koma bemolü , mi bakıyye bemolü , fa bakıyye diyezi ile donanır; kürdi dörtlüsü için si bekar ve küçük mücenneb bemolü lahin içine eklenir . bütün kürdi dörtlüsü ile karar veren terkipler gibi , la-dügah perdesinde durur . güçlüsü birinci derecede beyati-araban'ın güçlüsü olan nevadır . şevk-i cedit ve zevk ü tarab makamları , araban-kürdi'den baska bir şey olmayıp aynı terkibe değişik zamanlarda değişik bestekarlar tarafından verilen isimlerden ibarettir . 6-Arazbar: neva'da beyati ile rast beşlisinin çargah'daki şeddi ve uşşak dörtlüsünün birleşmesinden meydana gelmiştir . donanımına mi için bir koma bemolü konur; bu arıza , makamı meydana getiren ilk iki dizide mevcuttur ve uşşak dörtlüsünde ( la-si koma bemolü-do-re ) de bu ses yoktur . nota içinde neva'da beyati için si küçük mücenneb bemolü , diğer iki dizi için de si koma bemolü konulur . makam , uşşak dörtlüsünü inici bir şekilde icra ile la-dügah perdesinde kalır . güçlü birinci derecede neva'da beyati'nin ve çargah'ta rast'ın güçlüsü olan gerdaniye , ikinci derecede de çargah'da rast beşlisinin durağı olan do-çargah perdeleridir . 7-Arazbar-Puselik: şarazbar mürekkebine ( bkz: mürekkep/15 ) bir puselik dörtlüsü veya beşlisi eklenmesiyle oluşmuştur . puselik dörtlüsü veya beşlisini inici bir şekilde icra ile la-dügah perdesinde kalır . donanıma arazbar gibi yalnız mi için bir koma bemolü konulur . puselik beşlisi kullanılmışsa , beşlinin son sesi olan mi , bekar işareti ile değiştirilir; dörtlünün bir arızası yoktur . lahin içinde yapılacak olan değiştirmeler , aynen arazbarda olduu gibidir . 8-Asiran-Zemzeme: şpuselik-aşiran mürekkebine ( bkz: mürekkep/15 ) mi'de bir kürdi dörtlüsü ilavesiyle oluşturulmuştur . puselik-aşiran gibi fa bakıyye diyezi ile donanır . başkaca bir arızası yoktur . inicidir . kürdi dörtlüsünün hüseyni-aşiran şeddi ile aşiran perdesinde kalır . güçlüler aynen puselik-aşiran makamında olduğu gibi hüseyni ve dügahdır . 9-Aşk-Efza: kürdi makamının hüseyni-aşiran mi perdesindeki şeddine h . saadettin aral tarafından verilmiş olan isimdir . hiç bir arızası yoktur . niseb-i şerife'si kürdi gibi 9'dur . güçlüsü dügah la perdesidir . 10-Bahr-i Nazuk :segah'ın tam dizisinin veya bir parçasını geçki olarak karıştığı bir hicaz'dan ibarettir . hicaz gibi dügah perdesinde kalır . güçlü birinci derecede bahr-i nazik'i terkibeden her iki makamın dizisinde olduğu gibi neva'dır . hicaz gibi si bakıyye bemolü , fa ve do bakıyye diyezleri ile donanır . segah geçen yerlerde si bekar ile si koma bemolü , do bekarı , mi koma bemolü , la bakıyye diyezi eklenir . 11-suz-i dil , puselik ve sultani-yegah makamlarından mürekkep/15'tir . yani bir nevi hüseyni geciksiz ve sonunda sultani-yegah ilave edilmiş hisar-puselik'tir . makam , sultani-yegah ile yegah perdesinde kalmaktadır . güçlü birinci derecede suz-i dil'in durağı ve puselik'in güçlüsü olan hüseyni mi , ikinci derecede puselik'in durağı ve sultani-yegah'ın güçlüsü olan dügahladır . önce suz-i dil'de uzunca bir süre durulduktan sonra müşterek seslerden ve suz-i dil'in durağı , aynı zamanda puselik'in güçlüsü olan hüseyni perdesinden istifade edilerek , suz-i dil'in r perdesi bekarlaştırılmakta ve sonra puselik'in re şeddi yapılarak , sultani-yegah icra edilmektedir . makam genellikle inicidir . donanımına suz-i dil gibi sol ve re bekar , sultani-yegah için de sol bekar , re bekar , si bakıyye veya küçük münecceb bemolü , do bakıyye diyezi lahin içinde eklenir . 12-Beste Nigar :ırak makamının pest dörtlüsünün ( yani ırak perdesinin segah dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelmiştir . bu dörtlü ile ırak perdesinde durur . güçlü , birinci derecede kuvvetli olarak kullanılan çargah do perdesidir ki , saba'nın güçlüsüdür . donanımınına saba gibi si için koma ve re için bakıyye bemolü konur . lahin içinde gereken yerlere saba'nın tiz sekizlisi için la bakıyye bemolü ve ırak'ın pest dörtlüsü için de fa bakıyye diyezi eklenir . 13-Beyati: saba makamına ırak makamının pest dörtlüsünün ( yani ırak perdesinin segah dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelmiştir . bu dörtlü ile ırak perdesinde durur . güçlü , birinci derecede kuvvetli olarak kullanılan çargah do perdesidir ki , saba'nın güçlüsüdür . donanımınına saba gibi si için koma ve re için bakıyye bemolü konur . lahin içinde gereken yerlere saba'nın tiz sekizlisi için la bakıyye bemolü ve ırak'ın pest dörtlüsü için de fa bakıyye diyezi eklenir . 14-Beyati Araban: saba makamına ırak makamının pest dörtlüsünün ( yani ırak perdesinin segah dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelmiştir . bu dörtlü ile ırak perdesinde durur . güçlü , birinci derecede kuvvetli olarak kullanılan çargah do perdesidir ki , saba'nın güçlüsüdür . donanımınına saba gibi si için koma ve re için bakıyye bemolü konur . lahin içinde gereken yerlere saba'nın tiz sekizlisi için la bakıyye bemolü ve ırak'ın pest dörtlüsü için de fa bakıyye diyezi eklenir . 15-Beyati ARaban Puselik :beyati-araban makamının sonuna bir puselik beşlisi ilavesinden ibarettir . makam çoğunlukla beyati-araban'ın güçlüsü olan neva perdesinden itibaren bir puselik dörtlüsü göstererek ve sonra istenirse tam bir puselik dizisi veya hüseyni perdesini güçlü kabul ederek inici bir şekilde sıralanan puselik beşlisi ile seyir ve böylece bu dizi paröası ile dügah perdesinde karar kılmaktadır . beyati-araban gibi donanır ve puselik dizisinin icabeden seslerinde bu arıza bekar yapılır . 16-Beyati Puselik: beyati ile puselik makamının genel olarak tam dizilerinden oluşmuştur . puselik makamı ile dügah perdesinde kalır . güçlü birinci derecede beyati'de olduğu gibi neva ve ikinci derecede puselik'de olduğu gibi hüseyni perdeleridir . donanımına beyati gibi si için bir koma bemolü konulur . nota içinde puselik için si bekar ve sol bakıyye diyezleri kullanılır . 17-Bezm-i Tarab :nihavend makamı içinde saba makamının ( dügah , segah , çargah , hicaz , hüseyni ) perdelerinden ibaret olan ilk beşlisinin kullanılmasından ibarettir . ancak aslen bu beşli , geçki olarak nihavend eserlerde pek çok kullanılmıştır . nihavend makamı ile onun gibi rast perdesinde durur . güçlü nihavend'de olduğu gibi neva ve ikinci derecede de saba'da olduğu gibi çargah perdeleridir . donanımına nihavend gibi si ve mi küçük münecceb bemolleri ile fa bakıyye diyez konulur ve lahin içinde saba'nın ilk beşlisi için si bekar , si koma bemolü , re bakıyye bemolü , mi bekar kullanılır . 18-Büzürg: hüseyni perdesindeki şeddi , puselik beşlisi ve çargah beşlisinin rast perdesindeki şeddinden ( mahur makamının pest beşlisinden ) meydana gelmiştir . genellikle bu beşlilerde karışık bir hızde seyredildikten sonra , rast'taki çargah beşlisi ile inici bir şekilde rast perdesinde durulur . güçlü birinci derecede , makamın terkibindeki ilk iki beşlinin ilkinin durağı ve ikincisinin tiz durağı olan neva , üçüncü derecede puselik beşlisinin durağı olan dügah'dır . özellikle seyirde çargah beşlisine önem verilerek onun dahilinde gezinilerek yürünür . donanımı boştur . lahin içinde hüseyni beşlisinin hüseyni perdesindeki şeddi için fa bakıyye diyezi konulur . 19-Can Feza :saba makamının pest tarafına , durağı olan dügah perdesinden itibaren hüseyni-aşiran perdesine nakledilmiş bir uşşak dörtlüsü eklenmesinden ibarettir . can-feza bu dörtlüyü ( dügah , rast , ırak , aşiran ) inici şekilde idare ile , hüseyni-aşiran perdesinde durur . güçlü birinci derecede saba'nın durağı ve uşşak dörtlüsünün mi şeddinin güçlüsü olan dügah , ikinci derecede de birinci güçlü kadar önemli olan saba'nın güçlüsü olan çargah'dır . donanıma saba gibi si için koma bemolü ve re için bakıyye bemolü konulur . lahin içinde uşşak dörtlüsü için de fa bakıyye diyezi ilave edilir . saba'nın iki arızası , bu dörtlünün seslerine dahil değildir . 20-Çargah: türk musikisinin 1 numaralı basit makamı ve anadizisidir . çargah beşlisinin tiz tarafına bir çargah dörtlüsü katılmasıyla meydana gelmiştir . durağı kaba , çargah ve güçlüsü rast perdeleridir . orta sekizlideki sesleri; kaba çargah , yegah , hüseyni-aşiran , acem-aşiran , rast , dügah , puselik , çargahdır . bu şekilde hiçbir arızası yoktur . makam çıkıcı olarak seyreder . niseb-i şerife sayısı 9 , yani tamdır . 21-Dilkes Haveran :türk musikisinin 1 numaralı basit makamı ve anadizisidir . çargah beşlisinin tiz tarafına bir çargah dörtlüsü katılmasıyla meydana gelmiştir . durağı kaba , çargah ve güçlüsü rast perdeleridir . orta sekizlideki sesleri; kaba çargah , yegah , hüseyni-aşiran , acem-aşiran , rast , dügah , puselik , çargahdır . bu şekilde hiçbir arızası yoktur . makam çıkıcı olarak seyreder . niseb-i şerife sayısı 9 , yani tamdır . 22-Dil Keşide :muhayyer makamına ferah-feza terkibinin eklenmesiyle oluşturulmuştur . genellikle inicidir . makam ferah-feza ile onun gibi yegah perdesinde durur . güçlüler , birinci derecede muhayyer'in durağı ve ferah-feza'nın ikinci güçlüsü olan dügah , ikinci derecede muhayyer'in güçlüsü olan hüseyni , üçüncü derecede de ferah-feza'nın güçlüsü olan acem-aşiran'dır . bu güçlüler bir sekizli tiz ve peste de bulunup , her birinin makamın terkibindeki diziler içinde görev aldığı unutulmamalıdır . donanıma muhayyer gibi si için koma bemolü ve faz için bakıyye diyezi konulur; ferah-feza'ya geçilince bu iki arıza bekar yapılarak , si için küçük münecceb bemolü ve do için bakıyye diyezi eklenir . 23-Dügah: muhayyer makamına ferah-feza terkibinin eklenmesiyle oluşturulmuştur . genellikle inicidir . makam ferah-feza ile onun gibi yegah perdesinde durur . güçlüler , birinci derecede muhayyer'in durağı ve ferah-feza'nın ikinci güçlüsü olan dügah , ikinci derecede muhayyer'in güçlüsü olan hüseyni , üçüncü derecede de ferah-feza'nın güçlüsü olan acem-aşiran'dır . bu güçlüler bir sekizli tiz ve peste de bulunup , her birinin makamın terkibindeki diziler içinde görev aldığı unutulmamalıdır . donanıma muhayyer gibi si için koma bemolü ve faz için bakıyye diyezi konulur; ferah-feza'ya geçilince bu iki arıza bekar yapılarak , si için küçük münecceb bemolü ve do için bakıyye diyezi eklenir . 24-Dügah Puselik: dügah terkibine bir puselik beşlisinin ilavesinden mürekkep/15'tir; bu beşli ile dügah perdesinde kalır . güçlü saba ve dügah'da olduğu gibi çargah'dır . makam dügah gibi donanır ve değiştirilir; ayrıca da puselik beşlisinin güçlüsü olan sol bakıyye diyezi konur . 25-Evc: ırak makamının inici şeklidir . segah dörtlüsünün ırak perdesindeki şeddi ile uşşak dörtlüsünün karışmasından mürekkep/15 bir makamdır . durak ırak ve birinci derecede güçlü dügah'dır . donanıma si koma bemolü ile fa bakıyye diyezi konulur . ancak evc'de bestekarlar hemen her zaman mi diyez kullanmışlardır . makam tiz perdelerde dolaştıktan sonra inici bir şekilde ırak'da karar verir . Ayrıca:
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.
vuhuv.com.tr