Amıl

Bir işi meydana getiren, bir eserin ortaya çıkmasına katkıda bulunan çalışan, amel yapan, görevli ve bir kimsenin mal, mülk gibi hususlarıyla ilgili bütün işlerini üzerine alan, memur ve tahsildar gibi kimselere verilen isim

Kur'an-ı Kerîm ahlaki anlamda amili; iyilik yapanlar ve kötülük yapanlar olarak iki kısımda ele alır.

İyilik amilleri. Allah'ın rızasını kazanmak için çalışanlar, kötülüklerden sakınanlar, bollukta ve darlıkta kazandıklarını Allah yolunda harcayanlar; kızdıkları zaman öfkelerine hakim olanlar, başkalarının kusurlarım bağışlayanlar; bir kusur işledikleri zaman, yani nefislerine zulmettikleri zaman, Allah'ı anarak istiğfar edenler, isledikleri kusurlarda bile bile ısrar etmeyenlerdir. Onlar için en güzel ecir ve mükafaat vardır.

"Ve onlar, bir kötülük yaptıkları, ya da nefislerine zulmettikleri zaman, Allah'ı hatırlayarak hemen günahlarının bağışlanmasını dilerler. Günahları da Allah'dan başka kim bağışlayabilir? Ve onlar yaptıklarında bile bile ısrar etmezler. İşte onların mükafatı, Rab'leri tarafından bağışlanma ve altından ırmaklar akan, içinde ebedi kalacakları Cennetlerdir. Amellerin ecri ne güzeldir." (Ali İmran 3/135-136)

"...Ben, içinizden, erkek kadın hiçbir amilin işlediğini boşa çıkarmam" (Ali İmran 3/195).

Kötülük amilleri hayırdan ve hidayetten uzak yaşayıp Hakk'a karşı gelen ve hidayet rehberini arkalarına atanlardır. Resulullah bir hidayet amili iken ona karşı gelen Mekkeli müşrikler şer amilidirler. Bugün onların izini takip ederek cahili düzenler kuran ve insanları zulümle buna itaate zorlayan insanlar da şer amilleridirler. Gönülden ve isteyerek tağuta itaat edenler de şer amilleridirler. Elbette bunların mükafatı hayır ve iyilik amillerininkinin aksi olacaktır. Hak Teala bunlara karşı meydan okumaktadır. Allah'ın meydan okuması kulları için ne büyük felakettir. Ve şer amilleri bu felaketi hak etmişlerdir.

"De ki: "Ey kavmim, gücünüz yettiğince amil olun (yapacağınızı yapın) Ben de amilim. (vazifesini yapan biriyim) Yakında (dünya) yurd(un)un sonunun kimin olduğunu bileceksiniz. Muhakkak ki zulmedenler, kurtuluş yüzü görmezler. " (el-En'am, 6/135).

Zekat Amilleri.

İslam'da amil malı ve idari bir terim olarak kullanılıp memur ve tahsildar anlamına gelir. Kur'an-ı Kerim'de zekatların harcama yerleri belirtilirken ayette geçen vergi toplama memurlarına "amil" denilmektedir. "Sadakalar (zekat) ancak (dilenmeyen)fakirlere, yoksullara, onu (zekatı) toplamak için (devlet tarafından) görevlendirilen memurlara..." (et-Tevbe, 9/60). Bu ayetin ifadesinden anlaşıldığına göre, vergi işleriyle uğraşanlar İslam'ın ilk devirlerinden itibaren vardı ve devlet bu konu üzerinde durmakta idi. İslam devletinin gelirlerini oluşturan, müslümanların ödediği zekat ile gayr-i müslimlerden alınan ganimet *, fey * cizye * ve haraç* gibi vergilerin tarhı, tahakkuku, tahsili ve hak sahiplerine dağıtılması geniş bir memur kitlesinin görevlendirilmesini gerektirmektedir. işte bütün bu görevleri yerine getiren memurlara İslam hukuk literatüründe "amil" denilmektedir. Ancak ilk dönemlerde bu görevin alanı değişik olabiliyordu. Mesela Hz. Peygamber (s.a.s.) Muaz b. Cebel'i (r.a.) Yemen'e gönderdiği zaman amil ünvanı ile göndermişti fakat Muaz (r.a.)'ın yetkileri adlî, malî, idarî ve hukukî otorite alanlarını kapsıyordu. Gerek Resulullah döneminde ve gerekse daha sonraki dönemlerde amillerin yetki ve görevleri değişik sahaları kapsamaktaydı. Amil kavramı birbirinden çok farklı anlamlarda kullanılmıştır. Hatta vali, emîr ve amil gibi tabirlerin birbirleri yerine kullanıldığı da görülmüştü.

Burada ele aldığımız amil kavramı ile zekat toplama memurları kastedilmektedir. Bunlar topladıkları zekatları devlet merkezine getirir veya miktarını bildirirlerdi. Devlet hazinesi olan "Beytu'l-Mal*"da toplanan zekatlar ayette belirtilen sekiz sınıf arasında paylaştırılır, Amiller de bu sekizde bir'den paylarını alırlardı. Fakat her amil topladığı zekat miktarının mutlaka sekizde birini alır diye bir hüküm söz konusu değildir. Devlet amile emeği karşılığında belli miktarda bir gelir tahsis ederdi. Zekatın devlet tarafından toplanması Kur'an'ın bir emridir (et-Tevbe, 9/103). Buna devletin bütün müslümanların zekatlarını toplamak üzere görevlendirdiği bu amiller, özellikle zahirî mallar dediğimiz meyve, hububat ve hayvanların zekatlarını toplamakla görevlidirler. Bu tür malların zekatlarının mutlaka devlet görevlisi olan bu amillere verilmesi gereklidir. Gizli mallar dediğimiz altın, gümüş ve benzeri menkul değerlerin zekatları ise sahipleri tarafından hak ve ihtiyaç sahiplerine verilebilir. Bu tür malların sahipler isterlerse bu zekatlarını da amillere teslim edebilirler. Fakat hububat, hayvanlar ve meyve gibi malların zekatı ayrıca mal sahibi tarafından ihtiyaç sahiplerine verilmiş olsa da amil bu zekatı devlet adına yeniden alır. Bu uygulama ile zekatta hakkı olan kimselerin bu hakları korunmuş olmaktadır.

Hz. Peygamber (s.a.s.) amillik görevini gerektiği gibi yerine getiren kimsenin Allah yolunda cihada çıkmış kimse kadar sevap kazandığını ifade buyurmuşlardır. (Ebû Davud, İmare, 7; İbn Mace, Zekat, 14).

Resulullah görevlendirdiği zekat toplama memurlarını görevden dönüşleri sırasında bizzat kendisi denetler ve hesaplarını kontrol ederdi. Ufak da olsa bir su-iistimal gördüğünde onları ashaba teşhir ederdi. Süleymoğulları kabîlesine amil olarak gönderilen İbn Lutbiyye adındaki bir görevli vazifesini bitirip Medine'ye geri döndüğünde hesabını Resulullah'a verirken şöyle demişti: "Ey Allah'ın Resulü! Şu sizin zekat mallarınız, bunlar da bana verilen hediyelerdir." Bu sözleri işiten Peygamber (s.a.s.) hayretle şöyle demişti: "Tuhaf şey! sen doğru adamsan söyle bakalım, sen ananın babanın evinde otursaydın bu mallar sana hediye edilir miydi? Bunu bu deneyiverseydin." Sonra Resulullah amillerin hediye almalarını kesinlikle yasaklamıştı. (Buharî, el-Hiyel, 15).

İslam hukuku her konuda olduğu gibi amillerde de bulunması gereken özellikleri, bu görevleriyle ilgili olarak yapmaları gereken hususları belirlemiş ve onların tayin, azil ve teftişleriyle alakalı hükümler koymuştur. Bu göreve tayin edilenler tefvizî yani tam yetkili ve tenfizî yani sınırlı yetkili olarak iki ayrı görevle görevlendirilir.

Bir zekat toplama memurunda bulunması gereken özellikler İslam hukukçuları tarafından şu şekilde belirlenmiştir: 1-Müslüman olmak, 2-Mükellef yani akil ve baliğ olmak. 3-Devletçe güvenilir olmak, 4-Tam yetkili amil ise, zekat ile ilgili İslam'ın hükümlerini bilmek. 5-Getirildiği bu göreve tam ehil birisi olmak, 6-Hür olmak .

Bunun dışında, amiller göreve giderken ayrı yetkilere de sahip olabilmektedirler. Bunlar bazen tam yetkili olup zekatın hem toplanması hem de hak ve ihtiyaç sahiplerine dağıtılması yetkilerine sahip olurlar. Bazen amil sadece zekatı toplamakla yetkili olur. Amillerin bir diğer yetkileri de zekatını aldıkları malların ne kadar ürün verebileceğini tahmin etmektir. Bu da vergilerin toplanmasında esas alınır.

Bu amillerin bir diğer görevleri de gittikleri yerlerde İslam'ın öğretilmesi ve irşad işleri ile meşgul olmalarıydı. Bu amillerin bir kısmı devlet merkezi Medine'nin dışında görevlendirilirdi. Bunların gönderdikleri mallar da merkeze geldiğinde, bu malları tasnif ve muhafaza etmek üzere Medine'de görevlendirilen amiller vardı. Nakitlerin dışında kalan malların özellikle sürülerin korunması, otlatılması, hurma ve hububatın muhafazasını yapan amiller görev yapardı. Medine merkezindeki amillerin başında Hz. Ebû Hureyre geliyordu. Yukarıda ifade ettiğimiz gibi, merkezin dışına giden amiller yalnız zekat toplama işiyle değil öğretim, kazaî, malî vb. hususlarda da yetki ve görevleri vardı. Bu görev ve yetkiler bizzat devlet başkanı olan Hz. Peygamber tarafından belirlenirdi. Daha sonra gelen Halîfeler de aynı uygulamayı sürdürdüler. Bazen da Resulullah (s.a.s.) bu görevlilere merkezden yazılı genelgeler gönderir ve onlardan bazı hususları yerine getirmelerini isterdi.

Bu amiller sebepsiz olarak kimseye asla sıkıntı veremez, zekatını toplarken müslümanlara karşı haksız bir tavır takınamazlardı. Bunun yanında zekatını kaçırmak isteyenleri de Resulullah'a bildirirlerdi. Hz. Peygamber (s.a.s.) hayatta olduğu müddet içinde Haşimoğullarından hiç kimseyi amil olarak görevlendirmemiştir. Zira Ehl-i Beyt'in zekat ve sadakalardan yararlanması yasaktır. Amillerde bu görevlerine karşılık kendi ihtiyaçları kadar bir maaş alırlardı. Bu ihtiyaçlar kişiye göre değişmekte idi. Fakat amil kendisinin ve aile efradının geçimlerini sağlayacak ve bir hizmetçi tutacak kadar maaş alırdı. Ayrıca zengin de olsa yaptığı iş karşılığında ücret alma hakkına sahiptir.

Amillik görevi zamanla değişik şekiller almış ve tarihin ilerlemesiyle birlikte gelişmeler katetmiştir. Bu görev dört halife devrinde ayrı bir statüye sahipken, Emevî ve Abbasîler'de de kısmen farklı bir şekil almıştır. Daha sonraları Selçuklular, Memluklular ve Osmanlılar dönemlerinde bu görev değişik şekillerde sürdürülmüştür. (Geniş bilgi için bk. Uzunçarşılı, İ.H. -Osmanlı Devlet Teşkilatına Medhal, TTK yayınları).

Ahmed AĞIRAKÇA

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Amıl

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/amil.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.